Παραδοσιακό ποίημα με αναφορά στο θάνατο του Χρήστου Μηλιόνη, εκ των αρχαιοτέρων κλεπτών της Ελληνικής Επανάστασης του 18ου αιώνα.
Photo Frédéric Boissonnas, Kavalari Zagori en Epire, 1913
Του Χρήστου Μηλιόνη
Τρία πουλάκια κάθονταν 'σ την ράχην 'σ το λιμέρι·
Ένα τηράει τον Αρμυρόν, κ' άλλο κατά τον Βάλτον,
Τό τρίτον, το καλήτερον, μυριολογάει και λέγει·
« Κύριέ μου, τι εγίνηκεν ο Χρήστος ο Μηλιόνης ;
Ουδέ 'σ τον Βάλτον φάνηκεν, ουδέ 'σ την Κρυαβρύσιν. »
- « Μας είπαν, πέρα πέρασε, κ' επήγεν προς την Άρταν.
Κ΄επήρε σκλάβον τον Κατήν, μαζί με δυό Αγάδαις. »
Κι΄ο Μουσελίμης τ΄άκουσε, βαρεά του κακοφάνη.
Τον Μαυρομάτην έκραξε και τον Μουχτάρ Κλεισούραν.
- « Εσείς αν θέλετε ψωμί, αν θέλετε πρωτάτα,
Τον Χρίστον να σκοτώσετε, τον καπετάν Μιλιὀνην.
Τούτο προστάζ' ο βασιλεάς, και έστειλε φερμάνι. »
Παρασκευή ξημέρωνε (ποτέ να μη είχε φέξη !)
Κι ο Σουλεϊμάνης στάλθηκε να πάγη να τον εύρη·
'Σ τον Αρμυρόν τον έφθασε, κι ως φίλοι φιληθήκαν·
Ολονυκτίς επίνανε, όσον να ξημερώση·
Και όταν έφεξ' η αυγή, πέρασαν 'σ τα λιμέρια.
Κι ο Σουλεϊμάνης φώναξε του καπετάν Μιλιόνη·
- « Χρήστο, σε θέλ' ο βασιλεάς, σε θέλουν κ' οι αγάδες. »
- « Όσον ο Χρήστος ζωντανός, Τούρκους δεν προσκυνάει. »
Με τα τουφέκια έτρεξαν ο ένας προς τον άλλον·
Φωτιάν εδόσαν 'σ την φωτιάν, κι έπεσαν εις τον τόπον.
Ο Χρήστος Μηλιόνης είναι ίσως ο αρχαιότερος οπλαρχηγός στα χρόνια της Τουρκοκρατίας που πέρασε στη μνήμη των μας μέσα από τη δημοτική ποίηση. Κατάγονταν από την Ακαρνανία και είχε γίνει περίφημος κλέφτης στα Άγραφα. Το Μηλιόνης είναι μάλλον παρατσούκλι που προέρχεται από το μιλιόνι, έναν είδος μακρύκανου τουφεκιού. Λέγεται ότι πέθανε στα τέλη του 17ου αιώνα. Η μνήμη του είναι αδιαχώριστη του τραγικού θανάτου του. Ο τουρκαλβανός Σουλεϊμὰν ήταν γνωστός σαν αδελφικός φίλος του Μηλιόνη. Έναντι γεναιώδωρης ανταμοιβής οι Τούρκοι του ζήτησαν να τους φέρει το κεφάλι του Μιλιόνη, χρησιμοποιόντας τη παλιά φιλία τους σα δόλωμα. Όμως ο Σουλεϊμάν προτίμησε να ζητήσει από το Μιλιόνη να υποταχθεί και να υπακούση στο σουλτάνο για να σώσει τη ζωή του. Η άρνηση του κλέφτη οδήγησε τους δυο άνδρες σε μονομαχία όπου σκοτώθηκαν και οι δυο. (1)
Πέρα από τη λαϊκή παράδοση, οι ιστορικοί πιστεύουν πως ο Μιλιόνης ήταν ένας από του κλέφτες που έδρασα μεταξύ 1750-1760 στη Στερεά Ελλάδα. Μεταξύ αυτών, οι αρματωλοί Βλαχαρμάτας Βέργος από το Μαυρολιθάρι (υπέκηψε στα βασανηστήρια αφου τον πιάσαν κατώπιν προδοσίας), Χρήστος Μιλιόνης από τη Δωρίδα, οι αδερφοί Λάμπρος (σκοτώθηκε από το μπέι της Άμφισσας) και Μήτρος Τσεκούρας από το Γαλαξίδι, Γιάννης Βουνιχωριώτης, Γιάννης Τραγάνης και πολλοί άλλοι που τα ονόματά τους χάθηκαν, ξεσηκώθηκαν στην περιοχή του Παρνασσού.
(1) Για τη ζωή και το θάνατο του Χρήστου Μιλιόνη, δες το ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, 1885.